• KS
• października 27 2023
• MAŁOPOLSKA
• 327 czytań

Sławomir Bukowski: Fundusze sołeckie stały się w ostatnich latach bodźcem dużych przeobrażeń dla mieszkańców wsi. Potwierdza to kontrola NIK: efektywnie wykorzystywano środki wyodrębnione w budżetach gmin, choć nie ustrzeżono się błędów. Niestety, bez zmiany ustawy dalszy rozwój funduszy stoi pod znakiem zapytania.

Fundusz sołecki wprowadził istotne zmiany w postrzeganiu sołectw jako jednostek pomocniczych gmin w zakresie ich wpływu na wybór do realizacji zadań własnych. Przyznał bowiem sołectwom kompetencje, które faktycznie stanowią zachętę do aktywnego udziału w planowaniu projektów służących mieszkańcom. Fundusz stanowi szczególną formę konsultacji społecznych, gdyż jest w istocie budżetem partycypacyjnym, podobnie jak budżet obywatelski w miastach.
W ostatnim dziesięcioleciu można zaobserwować wzrost znaczenia funduszy sołeckich w naszym kraju. W 2022 roku blisko 70 proc. gmin korzystało z takich funduszy i dysponowały one środkami w wysokości ok. 730 mln zł. W woj. pomorskim w 75 proc. gmin wiejskich i miejsko-wiejskich utworzono fundusz sołecki (łącznie dysponowały 43 mln zł w 2022 r.).

NIK sprawdziła, czy fundusze sołeckie w wybranych gminach woj. pomorskiego funkcjonowały prawidłowo oraz czy wprowadzone w 2014 r. rozwiązania zwiększyły efektywność ich funkcjonowania.
Jak czytamy w raporcie pokontrolnym, ustawa niestety ogranicza pulę środków przeznaczonych na dane sołectwo do wysokości dziesięciokrotności kwoty bazowej. Wzór określony w przepisach, według którego wójt oblicza środki dla sołectw, w praktyce powoduje przyznanie środków w takiej samej wysokości sołectwu, które liczy 3 tys. mieszkańców, jak i takiemu, które zamieszkuje 800 osób. Uniemożliwia to zaspokajanie potrzeb mieszkańców sołectw, w których żyje kilka tysięcy osób w takim samym stopniu jak sołectw zamieszkanych przez kilkakrotnie mniejszą liczbę osób.
W żadnej ze skontrolowanych jednostek rada gminy nie skorzystała z możliwości zwiększenia środków funduszu sołeckiego ponad standardową wysokość obliczoną na podstawie ustawy. Przyczyn tego należy upatrywać w przepisach ustawy, które nie pozwalają na wliczanie dodatkowych kwot do wydatków, które podlegają częściowej refundacji z budżetu państwa.

W latach 2021–2022 (do 30 września) skontrolowane na Pomorzu gminy zrealizowały w ramach funduszy wydatki w wysokości nieco ponad 8,73 mln zł. Najwięcej wydano na zadania z zakresu: transportu i łączności – 1,96 mln zł (22 proc.), gospodarki komunalnej i ochrony środowiska – 1,93 mln zł (22 proc.), kultury – 1,63 mln zł (19 proc.), a najmniej pieniędzy poszło na oświatę i wychowanie – 200 tys. zł (2 proc.). Dzięki temu udało się zrealizować projekty, które służyły poprawie warunków życia mieszkańców sołectw. Chodzi m.in. o remonty dróg, podnoszenie standardu świetlic wiejskich, urządzanie placów zabaw dla dzieci oraz miejsc rekreacji i wypoczynku, a także utrzymanie czystości w sołectwach. Oto wykryte przez kontrolerów nieprawidłowości:

– w trzech gminach stwierdzono przypadki wykorzystywania przez wójtów środków funduszu na realizację zadań niezgłoszonych we wnioskach sołectw, a w dwóch gminach na zadania niebędące zadaniami własnymi gminy (wsparcie ogólnej działalności kół gospodyń wiejskich, które działały w formie stowarzyszeń);
– w dziewięciu gminach wójtowie zrealizowali wydatki z funduszu na podstawie wniosków, które nie spełniały ustawowych wymogów, takich jak terminowe złożenie wniosku, wskazanie przedsięwzięć do realizacji na obszarze danego sołectwa oraz uzasadnienie;
– w pięciu gminach stwierdzono nieprawidłowości związane z klasyfikowaniem przez pracowników urzędów niektórych wydatków budżetowych poniesionych w ramach funduszu;
– w trzech gminach wystąpiły nieprawidłowości przy udzielaniu zamówień publicznych (dotyczyły one głównie publikacji ogłoszeń w BIP).

W celu umożliwienia rozwoju funduszy sołeckich Najwyższa Izba Kontroli sformułowała wnioski de lege ferenda do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji dotyczące podjęcia działań w celu zmiany ustawy o funduszu sołeckim. Wnioski dotyczą:

– otrzymywania przez gminy wyższych zwrotów wydatków poniesionych w ramach funduszy, tj. co najmniej w wysokościach określonych w art. 3 ust. 8,
– przyznawania wyższych kwot z funduszu sołectwom, które zamieszkuje powyżej 800 mieszkańców,
– odrzucania przez wójta poszczególnych przedsięwzięć zgłoszonych w jednym wniosku sołectwa, które nie spełniają warunków określonych w art. 5 ust. 3 lub przez radę gminy – w przypadku braku spełnienia wymogów określonych w art. 2 ust. 6, zamiast obecnego obowiązku odrzucenia wniosku w całości,
– wydłużenia okresu na przekazanie przez sołtysa, radzie gminy (za pośrednictwem wójta), wniosku ponownie uchwalonego przez zebranie wiejskie, który wcześniej nie spełniał warunków określonych w art. 5 ust. 2–4.

Tekst ukazał się w 20. numerze „Wspólnoty”
Fot. Wikimedia Grzegorz_W._Tezycki