• KS
• marca 05 2015
• KULTURA I OŚWIATA
• 6478 czytań
• 1 komentarz

Krzyże i kapliczki przydrożne rozsiane po całej Polsce, wbrew pozorom nie stanowią tylko jeszcze jednego elementu w pejzażu np. Małopolski, Śląska czy Wielkopolski, ale są wyrazem naszego katolickiego sumienia, naszej chrześcijańskiej wrażliwości. Od wieków stoją na grobelskim terenie; na skrzyżowaniach dróg, w ogrodach przydomowych, w polu i na skraju lasu, stoją i robią wrażenie jakby stały tu od zawsze.

Krzyż, kapliczki i figury świętych stawiano dla upamiętnienia jakichś zdarzeń np.; uratowania środowiska od zarazy, nieszczęść. Czasami powstawały nie tylko z potrzeby serca i demonstrowania wiary, ale jako wyraz sprzeciwu - bezbożnictwu. Te religijne budowle wznoszono również, jako wota, widzialne znaki dziękczynne, za wysłuchane prośby. Stawiano je na bezdrożach, na terenach zamieszkałych, jak również w przydomowych ogródkach. Kapliczki stawiane na osiedlach lub prywatnych posesjach, to przeważnie symbole dziękczynne. Nie rzadko zastępowały i dalej są miejscem zgromadzeń modlitewnych („majówki” czy msze polowe)
Jedne skromne inne okazałe, ale zawsze są symbolem przynależności wyznaniowej społeczności i zaufania do Boga i świętych Pańskich. Były miejscem pożegnań opuszczających wieś za chlebem, czy idących do wojska lub udających się na emigracje. Stawały się miejscem modlitwy rodzin oczekujących na powrót z zesłania, z wojny czy z emigracji.
Krzyże przydrożne, zwykle otoczone drzewami stoją na skrzyżowaniach dróg lub w miejscu tragicznych zdarzeń (w Puszczy Niepołomickiej k. Ispinie), albo placach przewidzianych na budowę kościoła.
Kapliczka przydrożna, stanowi niewielką budowlę kultową, najczęściej w formie; wolno stojącego domku murowanego lub drewnianego, wieżyczki z wnękami, lub figury ustawionej na ozdobnym cokole - słupie, - lub pięknie uformowanym fundamencie. Spotyka się też kapliczki przydrożne w formie ozdobnej skrzyni zawieszonej na drzewie, wewnątrz której znajduje się figurka rzeźbiona w drewnie lub obraz malowany na desce.
Niektóre krzyże i kapliczki przydrożne pamiętają odległe czasy, bowiem stawianie ich; na rozstajach dróg, polach i cmentarzach, odnotowane jest już w średniowieczu - dla upamiętnienia ważnych wydarzeń lub jako wota. Są one charakterystycznym elementem polskiego krajobrazu, a tym samym grobelskiego.
Sami nosimy miniaturowe kapliczki na szyi lub w portfelach, albo przy kierownicy naszego samochodu. Przechodząc obok kapliczki przydrożnej czynimy znak krzyża lub w inny sposób oddajemy należytą cześć, bowiem zawierają one modlitwę w swojej budowie, rzeźbie czy obrazie. Są one milczącymi świadkami codziennych zmagań i życia mieszkańców. Niemal każda przydrożna kapliczka została postawiona z jakiegoś powodu ważnego dla fundatora czy lokalnej społeczności. Każda przypomina jakieś zdarzenie lub przywołuje i zobowiązuje do czegoś. Chociaż niektóre stoją na uboczu nie są zapomniane przez ludzi, a dowodem tego są kwiaty i upiększenia.
Mając możliwość przebywania w różnych częściach kraju, jak również za granicą naszej ojczyzny; w Jugosławii, Bułgarii, na Węgrzech, w Niemczech, na Ukrainie, - kłaniałem się podobnym przydrożnym kapliczkom. Charakterystycznym jest, że znajdujemy je nie tylko w wiejskim pejzażu, ale również w dużych miastach jak; Lwów, Belgrad, Stryj, Maribor w Słowenii czy też Warszawie. Są one dziełem nie tylko ludowych twórców, ale również znakomitych artystów i dlatego odznaczają się różnorodnością form i swobodą wyrażania celu i intencji fundatorów. W ich trwaniu widać podtrzymywaną wielowiekową tradycję.

Kapliczki, figury i krzyże przydrożne mocno wrosły w nadwiślański krajobraz. Od bardzo długiego czasu stanowią nieodłączne elementy naszego wiślańskiego krajobrazu. Wydaje mi się, że ich rodowód jest rodowodem lokalnej społeczności, podobnie jak na Śląsku i Podhalu, gdzie szczególnie w krajobrazie spotyka się ich różnorodność i mnogość.
O tej przepięknej tradycji stawiania przydrożnych; kapliczek, krzyży, figur, wyrażał się również Papież - Polak, który podczas pielgrzymki w 1997 powiedział: "...Nauka, bowiem Krzyża, która jest głupstwem dla świata, dla nas jest mocą Bożą. Rozumieli to dobrze mieszkańcy Podhala. I kiedy kończył się wiek XIX, a rozpoczynał współczesny, ojcowie wasi na szczycie Giewontu ustawili Krzyż. Ten Krzyż tam stoi i trwa. Krzyż na Giewoncie wzniesiono na pamiątkę przełomu wieków".



Konstrukcję stalową krzyża w 400 elementach wykonała fabryka Józefa Góreckiego w Krakowie. Ciężar całego krzyża wynosi 1819 kg.
Dnia 3 lipca 1901 r. po Mszy świętej odprawionej w kościele parafialnym w Zakopanem, wyruszyło 500 ludzi i 18 wozów konnych, transportujących elementy krzyża do Hali Kondratowej. Dalej wszystkie części krzyża oraz 400 kg cementu i 200 konewek wody niesiono na plecach na Giewont. Montażu dokonała f-ma Górecki z Krakowa i sześciu górali. Trwało to sześć dni.
Krzyż ma 15 m wysokości. (2,5 m fundament w skale). Jego ramie poprzeczne ma 5, 5 m długości.
Żeliwna tablica na krzyżu głosi; "ZBAWICIELOWI ŚWIATA NA PRZEŁOMIE WIEKÓW – PARAFIA ZAKOPANE ZE SWOIM PROBOSZCZEM KASZELOWSKIM - 1901 ROK".


***

Nasze grobelskie kapliczki, krzyże przydrożne i figury, rozmieszczone wzdłuż dróg i ścieżek, stawiane w ogrodach i na skrzyżowaniach dróg – są dla nas nie tylko wyrazem uczuć wypływających z głębi serca, ale stanowią niejako określone znaki topograficzne w terenie. Pozostają one świadectwem duchowym ich budowniczych i fundatorów. Domy grobelskie zlokalizowane przy drogach i wielu przysiółkach - niemających swoich tablic informacyjnych, ani drogowskazów, były orientowane między innymi właśnie na kapliczki. Pełnią rolę i stanowią punkty orientacyjne w tym ludzkim skupisku. Obecnie na terenie Grobli ustawiono tablice z nazwami ulic, które jako znaki topograficzne wzbogacają treści wypływające z symboli religijnych.


Kapliczka szkolna

figura Chrystusa wewnątrz kapliczki

1. Szkolna kapliczka domkowa - nam uczniom była najdroższa, a może i najładniejsza. Wydaje mi się, że stoi tam niezmienna, jakkolwiek figura upadającego Chrystusa jest zmieniona. (moje przypuszczenia).
Ustawiona na podgródku - jak domostwa wiejskie w Grobli przed dziesiątkami lat, naprzeciwko budynku szkolnego, przy ul. Skała, obok polnej drogi. Wykonana z cegły w 1870 r., otynkowana, dwuspadowy dach kryty dachówką. Wewnątrz na podwyższeniu nakrytym białym obrusem ułożony był i jest Chrystus Upadający pod krzyżem. Widoczny na zdjęciu Chrystus Ukrzyżowany – pojawił się w późniejszym czasie. Fundatorem był Bartłomiej Pichór.


















2. Kapliczka z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej - stojąca u „wrót” wsi, na skrzyżowaniu ulic: Kłosin i Cialapówka.
Okryta baldachimem wiekowych lip, na skrzyżowaniu dróg wiodących do; Trawnik i na Skałę, do drogi „cesarskiej” i Świniar, do Gaju i za Wałek oraz do Murowanej. Kilka razy przebudowywana ze względów zdarzeniowych. Aktualnie jest kapliczką kamienną, posiadająca wnękę, w której znajduje się płaskorzeźba Matki Boskiej Częstochowskiej. Nakryta dwuspadowym daszkiem kamiennym, zwieńczonym krzyżem. Poprzednia konstrukcja pochodziła z przełomu XIX i XX wieku. Swoją powagą skłania wjeżdżających do wsi do szczególnego zachowania.





















Kapliczka Serca Jezusowego
Kapliczka Serca Jezusowego - w ogrodzie Szczygłów (spod Kasarni), obecie przy ul. Caialapówka, usytuowana w ogrodzie - obok dawnego posterunku policji austriackiej, czyli tak zwanej „Kasarni”. Ufundowana w 1920 roku, a wykonana przez kamieniarza z Bochni W. Senekę. Chrystus pod blaszanym baldachimem, na postumencie kwadratowym z płaskorzeźbami; Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezusa, św. Józefem i św. Antonim z Dzieciątkiem. Na tle zielonych drzew, z kolorowo pomalowanymi figurami robi wrażenie. Utrzymana zawsze w należytym stanie. W miesiącach wiosenno – letnich, można było spostrzegać bukiety z kwiatów.


































Kapliczka Matki Boskiej
Kapliczka Matki Boskiej - ustawiona w ogródku kwiatowym. Stoi na miejscu swojej poprzedniczki. Po przebudowie, bardziej okazała. Cokół złożony jest z elementów granitowych, wznosi ponad ogrodzenie piękną figurę Matki Bożej Łaskawej. Zlokalizowana jest przy głównej drodze - na skrzyżowaniu ulic Skała i Bagienice.










































Figura Matki Bożej
Figura Matki Bożej - na pięknym cokole stoi w ogrodzie przydomowym - dawniej u Rypskiego – obecnie przy ul. Kłosin. Pamiętam, że ongiś stała na tle domu drewnianego, charakterystycznego dla grobelskiej zabudowy. W domu tym wzrastał w latach swojego dzieciństwa mój Ojciec, który w owym czasie był sierotą. Kapliczka ta stale była dekorowana aktualnie rosnącym kwieciem.



















































































Krzyż przydrożny - stojący na skrzyżowaniu dróg; z Grobli na Zieloną i do Drwini. Kiedyś stojący majestatycznie pośród wiekowych drzew, dziś kryje w sobie historię wielopokoleniowej rodziny z Grobli. Wysoki, dębowy Krzyż, obecnie z dobudowaną kapliczką, z figurami: Jezusa Frasobliwego i św. Jana Pawła II- pyta każdego „Ouo Vadis” - dokąd idziesz. Mimo woli skłania do refleksji.
Wnukowie fundatora wspominając motywy postawienia tego Krzyża, mówią; przed dziesiątkami lat; synowie pradziadka byli zmuszeni opuścić dom rodzinny . Ojciec nie mając żadnych wiadomości o losach synów, i tracąc nadzieję na ich powrót, wystawił Krzyż na rozstajach dróg, gdzie modlił się i oczekiwał pod swoim Krzyżem na powrót synów. Niestety, gdy jeden z synów wrócił z Syberii po 9 latach , przywitał ojca na cmentarzu, który zmarł. Dostał na własność, - w spadku, część ziemi, na której Ojciec w oczekiwaniu na jego powrót modlił się. Kilka lat temu Waldemar Paluch i Jego brat w czasie prac konserwacyjnych, dobudowali kapliczkę, z której emanuje dla każdego z nas: „QUO VADIS”

Inne miejsca:





















Gliwice Święta Katarzyna – patronka kolejarzy





























Teren Zakładów ZNLE - Gliwice






























Katowice Św. Jan











































Kapliczki góralskie z Zawoi koło Makowa Podchalańskiego. Szczególnie ulubioną naszą kapliczką, którą odwiedzamy podczas każdego pobytu na urlopie, jest kapliczka Matki Boskiej, którą nazywamy „Góralką”. Kwiaty i znicze oraz palące się świeczki to normalność.


























Stryj - Kapliczka Matki Bożej - stojąca na wydzielonym klombie - przed cerkwią, poza placem kościelnym. Miejsce bardzo zadbane, a figura udekorowana żywymi kwiatami.



























Skole - Piękna figura Matki Bożej Łaskawej – ustawiona na oryginalnym cokole na tle drewnianej palisady oraz gór pokrytych pięknym lasem. Kapliczka stoi na skrzyżowaniu dróg prowadzących do; rzeki Opór i gór Karpat.


Lwów - Piękna figura Matki Boskiej ustawiona na dekoracyjnym, wysokim cokole, okolona; metalowym, stylowym, ładnym parkanikiem. Obok kwiatów rosnących na klombie wewnątrz ogrodzenia, bardzo dużo wiązanek i bukietów z żywych kwiatów wśród których dużo palących się świeczek i zniczy. Zwyczajowo kwiaty te składają między innymi nowożeńcy. Wszystko to robi wrażenie.





































































Michał Achanioł – Włochy ; Monte Sant’ Angelo

Ispina - Na kamiennym gzymsie, otynkowanym postumencie z inskrypcją, Krzyż drewniany z Chrystusem, wykonanym przez artystę ludowego p. Dymurskiego z Grobli. Inskrypcja oryginalna; „Dla pomnożenia Chwały Boskiej na pamiątkę śp rodzicom Jakuba i Karoliny Schlam ur. 1831 tudzież Ernesta Kaden w 45 r. życia w dniu 28 stycznia 1846 r. zmarłym, przywiązana małżonka wdzięczna córka, ten znak zbawienia postawiła. Prosi o westchnienie do Boga". Fundatorem kapliczki była mieszkająca w Ispini par. Grobla prababka znanego pisarza Juliusza Kaden – Bandrowskiego.

















































Na granicy Ispiny w Puszczy Niepołomickiej, przy szosie do Niepołomic wzniesiono po 1945 r. z Fundacji Nadleśnictwa Ispina, dla upamiętnienia męczeńskiej śmierci mieszkańców wsi i przypadkowo schwytanych, rozstrzelanych w 1943 r. przez hitlerowców. Krzyż z rzeźbą Chrystusa u stóp którego tablica z nazwiskami pomordowanych.

Dolomity







































W artykule wspomniano o kilku przydrożnych grobelskich Krzyżach i kapliczkach. Temat jest szeroki i wymagający. Opisane nie są ani lepsze, ani gorsze od innych stojących na ziemi grobelskiej. Po prostu są grobelskie, wzniesione z serca Groblan.

Emil z Gliwic